Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasa Tasarısı Hakkında İnceleme

Yapay zekâ, tüm endüstriler ve sosyal faaliyetler yelpazesinde çok çeşitli ekonomik ve toplumsal faydalar sağlayabilmekle birlikte hızla gelişmektedir.

Bu sebeple yapay zeka teknolojisi, oldukça kötüye kullanılabilir ve manipülatif sosyal kontrol uygulamaları için araç olabilir durumdadır. Söz konusu uygulamalar; insan onuruna saygı, özgürlük, eşitlik, demokrasi, hukukun üstünlüğü, ayrımcılık yasağı, kişisel verilerin korunması, özel hayata saygı ve çocuk hakları da dahil olmak üzere temel hakların koruma altına aldığı birçok düzenlemeye aykırılık teşkil edebilecek niteliktedir. Yapay zeka teknolojisinin sebep olabileceği ciddi ihlallerin önüne geçebilmek amacıyla Avrupa Komisyonu tarafından harekete geçilmiştir.

Avrupa Komisyonu, 21 Nisan 2021’de yapay zekâ kullanımını düzenleyen bir yasa teklifi (Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council Laying Down Harmonised Rules on Artificial Intelligence (Artificial Intelligence Act) and Amending Certain Union Legislative Acts) sunmuştur ve Aralık 2022’de yasa teklifine ilişkin üye devletler (AB Konseyi) tutumunu açıklamıştır. Avrupa Parlamentosu, 14 Haziran 2023’te resmi tutumunu belirlemek üzere nihai oylamayı gerçekleştirmiş olup yasa tasarısı büyük bir çoğunlukla kabul edilmiştir. Takip eden süreçte ise üye devletler bir araya gelerek, yasanın ortak metni üzerinde uzlaşma sağlayacaktır.

Avrupa Birliği (“AB”) tarafından, yapay zekâ ile ilgili hukuki çalışmalara hızla devam edilmektedir. Avrupa Parlamentosu'nda oylanarak büyük bir çoğunlukla kabul edilen Taslak Yasa Tasarı (Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası) (‘‘Tasarı’’) yapay zekâ sistemi ile ilgili tanımlama yapmakla birlikte; duygu tanıma sistemi, biyometrik tanıma sistemi, eğitim verisi, test verisi gibi teknik kavramların tanımlarını belirlemektedir.

2021'den 2023'e uzanan süreçte Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası’na yönelik kamu istişaresi yapılmış ve bu kapsamda Avrupa Parlamentosu, Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and Development) ("OECD") tarafından kullanılan yapay zekâ tanımını benimsemiş olup Avrupa Parlamentosu yapay zekâ sistemlerini ‘‘düşük riskli, sınırlı riskli, yüksek riskli ve kabul edilemez” olarak dört ana kategoride tanımlamıştır.

Buna göre;

• Video oyunları gibi minimum riskli yapay zekaya sınırlamaya tabi olmaksızın izin olacaktır.
• Bankacılık veya havayolu internet sitelerindeki sohbet robotları gibi sınırlı riskli yapay zekâ, şeffaflık yükümlülüklerine uymak kaydı ile kullanılabilecektir.
• Kendi kendine giden taşıtlar ve robotik cerrahi gibi yüksek riskli yapay zekâ katı kontrollere tabi olacaktır.
•  Sosyal puanlama için yapay zekâ kullanımı kesinlikle yasaklanacaktır. Örneğin, vatandaşların davranışlarını analiz eden ve bu temelde değerlendiren sistemlere izin verilmeyecektir.

Tasarı’nın yasal dayanağını Avrupa Birliği'nin İşleyişi Hakkında Antlaşma'nın (ABİHA) 114. maddesi oluşturmaktadır.

Tasarı ile zararlı bazı yapay zekâ uygulamalarının kullanılmasının önüne geçilmek ve özellikle biyometrik tanımlama sistemlerinin kullanımlarında kişisel verilerin işlenmesi hususunda bireylerin korunmasına ilişkin belirli kısıtlamaların getirilmesi amaçlanmaktadır. Tasarı’ya göre ulusal kamu otoriteleri, yapay zekâ kullanımına olan güveni koruyacak ve uygulama mekanizmalarını güçlendirecektir.

Sonuç olarak, yapay zekâ algoritmalarının uygulanabilmesi için mutabık kalınan kurallar oluşturulmak istenmektedir. Tasarı’nın nihai amacı yapay zeka araçlarının meydana getirmesinden çekinilen aşırıcılık, yanlış bilgilendirme ve çatışma ortamı gibi tehlikelerin önüne geçerek kontrollü bir ilerleme sağlamaktır. Tasarı’nın hazırlanması ile anlaşılacağı üzere; gelecekteki riskleri izleme ve yapay zekanın mevcut zorluklarını ele alarak kötüye kullanım potansiyelini hukuki/cezai düzenlemeler getirerek engellemek öncelik haline gelmiştir. Tasarı ile getirilen sınırlamaların, günümüz algoritma ve yapay zekâ kullanan teknoloji şirketlerinin uygulamalarına büyük ölçüde etki edeceği aşikardır. Takip eden süreç içerisinde herkesin gözü üye devletlerin bir araya gelerek mutabık kalacakları nihai metin üzerinde olacaktır.

KAYNAKÇA:

1-   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A52021PC0206

2-   https://www.europarl.europa.eu/resources/library/media/20230516RES90302/20230516RES90302.pdf

3-   https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20230505IPR84904/ai-act-a-step-closer-to-the-first-rules-on-artificial-intelligence

4-   https://www.brookings.edu/articles/how-artificial-intelligence-is-transforming-the-world/